پاڪستان ۾ ڪورونا ويڪسينيشن جي شروعات، وبا کان بچاءُ جي لاءِ اهم سنگ ميل

رپورٽ: خرم شهزاد

اسلام آباد – 13 فيبروري (اي پي پي) عالمي وبا ڪورونا وائرس ڏسندي ئي ڏسندي دنيا جي ترقي يافته ۽ اسرندڙ ملڪن سميت اٽڪل پوري دنيا کي پنهنجي لپيٽ ۾ آڻي ڇڏيو، پاڪستان الله تعاليٰ جي فضل ۽ انتهائي ٺوس، منفرد ۽ موثر حڪمت عملي سان نه رڳو ڪورونا وائرس جي پهرين ۽ ٻي لهر کي منهن ڏنو پر وائرس جي عدم ڦهلاءُ جي لاءِ وقت سر قدمن کانپوءِ انتهائي گهٽ مدي ۾ افاديت رکندڙ ويڪسينز حاصل ڪرڻ جو اهم سنگ ميل ڪاميابي سان طئي ڪري رهيو آهي. وزيراعظم عمران خان پاران پاڪستان ۾ ڪورونا جي وبا دوران روزگار ۽ معيشت ٻنهي جو ڦيٿو هلائڻ جي حڪمت عملي اختيار ڪئي وئ?? ۽ ??يش??ل ڪمانڊ اينڊ آپريشن سينٽر (اين سي او سي) ۽ قومي رابطا ڪميٽي (اين سي سي) قائم ڪيا ويا، انهن فورمن کي اعليٰ سول ۽ عسڪري قيادت، صوبائي حڪومتن، صحت واري وزارت سميت سمورين ڌرين جي مڪمل حمايت ۽ تعاون حاصل رهيو آهي. اين سي او سي جي پليٽ فارم تي ڊگهي ۽ صبر وارن مرحلن، ڌرين جي مشاورت، ماهرن جي تجويزن کانپوءِ متفقه فيصلن سان ڏکيو سفر طئي ڪيو ويو ۽ اڄ پاڪستان ڪورونا وائرس جي ويڪسي??يش?? جي اهم مرحلي ۾ داخل ٿي چڪو آهي. ان ڏس ۾ ان کي دنيا جي 8 موثر ترين ويڪسينز مان 4 ويڪسينز حاصل ڪرڻ ۾ ڪاميابي ملي آهي. گهربل ويڪسينز هلندڙ سال مرحليوار پاڪستان پهچنديون، هن سال 70 سيڪڙو آبادي کي ويڪ??ين لڳائڻ جو هدف مقرر آهي. ??يش??ل ايمونائيزيشن مئنيجمينٽ سسسٽم (اين آءِ ايم ايس) تي هيستائين 5 لک 11 هزار طبي عملو رجسٽرڊ ٿي چڪو آهي، طئي ٿيل طريقيڪار موجب پهرين مرحلي ۾ رجسٽرڊ طبي عملي جي ويڪسي??يش?? مڪمل ڪئي ويندي، ڪورونا وائرس کان بچ??ءُ جي لاءِ رڳو هڪ ڀيرو ويڪ??ين لڳائي ويندي، ڪورونا ويڪسي??يش?? کانپوءِ هڪ ڪارڊ جاري ٿيندو جيڪو ٻاهرئين ملڪ سفر تي سڄي دنيا ۾ قابل قبول تصور ٿيندو.

چين پاڪستان جو ڀروسي جوڳو ۽ آزمايل دوست آهي، دنيا ۾ واحد ملڪ پاڪستان آهي جنهن کي چين ڪورونا وائرس کان بچ??ءُ جي ويڪ??ين جون 5 لک خوراڪ عطيو ڪيون آهن، عطيو ڪيل ويڪ??ين فرنٽ لائين هيلٿ ورڪرز کي لڳائڻ جو عمل گادي واري شهر، چئني صوبن بشمول آزاد ڄمون ۽ ڪشمير ۽ گلگت بلتستان ۾ شروع ٿي چڪو آهي. چيني ويڪ??ين سائنوفارم ۽ ڪينسنو جون 20، 20 ملين خوراڪ هلندڙ سال مرحليوار پاڪستان پهچنديون، ٽرائل ٿري جي تجربي مان ثابت ٿيو ته اها ويڪ??ين 86 سيڪڙو موثر آهي. چين جي سرڪاري دروائون ٺاهيندڙ ڪمپني پاران ٺاهيل ڪورونا ويڪ??ين سائنوفارم کي محفوظ رکڻ جي لاءِ ٻه کان اٺ ڊگري سينٽي گريڊ گرمي پد گهربل آهي.

وزيراعظم عمران خان ملڪ ۾ ڪورونا ويڪسي??يش?? مهم جي باضابطا شروعات ڪئي. ان سلسلي ۾ منعقد تقريب کي خطاب ڪندي وزيراعظم چيو ته ڪورونا ويڪ??ين جي صوبن ۾ برابر ۽ منصفاڻي ورڇ يقيني بڻائي ويندي، هن چيو ته معاشي سرگرمين سان گڏ تعليمي ادارا به کلي چڪا آهن، ڪورونا ڪيسز ۾ گهٽتائي اچي رهي آهي. هن تاڪيد ڪئي ته وبا کان بچ??ءُ جي لاءِ عوام کي ماسڪ جو استعمال ۽ حفاظتي قدمن تي عملدرآمد ڪرڻ گهرجي، وزيراعظم چيو ته ويڪ??ين جون 5 لک خوراڪ فراهم ڪرڻ تي چين جا ٿورائتا آهيون ۽ ان سلسلي ۾ تيزي سان ڪم ڪرڻ تي پنهنجي ٽيم کي مبارڪباد ڏيان ٿو، سڀ کان اڳ فرنٽ لائين هيلٿ ورڪرز کي ويڪ??ين ڏني ويندي جيڪي ڪورونا جي مريضن جي سارسنڀال ۽ علاج ڪن ٿا، ان کانپوءِ وڏي عمر جي ماڻهن جن کي ڪورونا کان وڌيڪ متاثر ٿيڻ جو خدشو آهي انهن کي ويڪ??ين ڏني ويندي.

منصوبابندي، ترقي، سڌارن ۽ خاص قدمن واري وفاقي وزير اسد عمر جيڪو ??يش??ل ڪمانڊ اينڊ آپريشن سينٽر (اين سي اوسي) جو چيئرمين به آهي، جو چوڻ هو ته پاڪستان ۽ چين جا گهرا لاڳاپا آهن، ويڪ??ين عطيو ڪرڻ تي چين جا ٿورائتا آهيون. ويڪ??ين حاصل ڪرڻ جي لاءِ اين سي او سي جو اهم ڪردار آهي. اميد آهي ته صوبائي وڏن وزيرن جي قيادت ۾ پاڪستاني قوم ان ويڪ??ين مان ڀرپور فائدو کنيو آهي. هن چيو ته ڪورونا جي خلاف اسان جا اصل هيروز فرنٽ لائين هيلٿ ورڪرز آهن جن تمام گهڻيون قربانيون ڏنيون آهن. وفاقي وزير اسد عمر پنهنجي هڪ ٽوئيٽ ۾ چيو ته 65 سال ۽ ان کان وڏي عمر جي شهرين جي ڪورونا کان بچ??ءُ جي ويڪسي??يش?? جي لاءِ رجسٽريشن ايندڙ هفتي کان شروع ڪئي ويندي. هن ٻڌايو ته انهن ماڻهن جي لاءِ مارچ ۾ ويڪسي??يش?? شروع ڪئي ويندي جيڪي رجسٽرڊ هوندا. ويڪسي??يش?? مهم تحت پنجاب، سنڌ، خيبرپختونخواهه، بلوچستان، گلگت بلتستان جي وڏن وزيرن ۽ آزاد ڪشمير جي وزيراعظم طبي عملي جي ويڪسي??يش?? جو افتتاح ڪيو. وفاق جي سمورين ڌرين ۾ هڪ ئي وقت طبي عملي جي ويڪسي??يش?? ڪئي وئي.

ٻئي طرف چين جي پيپلز لبريشن آرمي ۽ چيني عوام پاران پاڪستان جي هٿياربند فوج جي لاءِ ويڪ??ين عطيو ڪئي وئي جيڪا چين جي فوج پاران سڄي دنيا ۾ ڪنهن به ملڪ جي فوج کي ويڪ??ين جو پهريون عطيو آهي. آءِ ايس پي آر موجب پاڪ فوج ??يش?? ٽرسٽ جي روايت کي برقرار رکندي چيني فوج پاران عطيو ڪيل اها ويڪ??ين فرنٽ لائين هيلٿ ورڪرز جي لاءِ قومي ويڪ??ين مهم جي لاءِ عطيو ڪرڻ جو فيصلو ڪيو آهي، سڄي ملڪ ۾ فرنٽ لائين تي ڪم ڪندي قيمتي جانيون بچ??ئڻ وارو طبي عملو اصل هيرو آهن. پاڪستان جي هٿياربند فوج پاران پيپلز لبريشن آرمي ۽ چيني عوام پاران ويڪ??ين عطيو ڪرڻ تي دل جي گهراين سان ٿورا مڃيا ويا.

اين سي او سي ??يش??ل ويڪسي??يش?? اسٽريٽجي تحت ويڪسي??يش?? جو ٺوس طريقيڪار جوڙيو آهي جنهن موجب پهرين مرحلي ۾ صحت جي عملي کي ويڪ??ين لڳائي ويندي. ٻئي مرحلي ۾ 60 سال يا ان کان وڏي عمر جي ماڻهن کي اها ويڪ??ين لڳائي ويندي. ٽئين مرحلي ۾ 18 سال ۽ ان کان وڏي عمر جي ماڻهن کي ويڪ??ين ڏني ويندي. عملدارن فيصلو ڪيو آهي ته 18 سال کان گهٽ عمر ماڻهن کي ويڪ??ين نه لڳائي ويندي. ڪورونا ويڪ??ين جي رجسٽريشن ۽ ان جي انتظام جي نگراني جي لاءِ ??يش??ل ڪمانڊ اينڊ آپريشن سينٽر (اين سي او سي) پاران آن لائين پورٽل ??يش??ل ايمونيزيشن مئنيجمينٽ سسٽم (اين آءِ ايم ايس) ٺاهيو ويو آهي. اهي سمورا ماڻهو جيڪي پنهنجو پاڻ کي ڪورونا ويڪ??ين جي لاءِ رجسٽر ڪرائڻ چاهين ٿا انهن کي هي طريقيڪار اختيار ڪرڻو پوندو. پنهنجو سڃاڻپ ڪارڊ نمبر پنهنجي موبائيل فون تان 1166 تي ايس ايم ايس ڪن. رجسٽريشن جي لاءِ اين آءِ ايم ايس جي ويب سائيٽ جو به استعمال ڪري سگهجي ٿو. توهان جي سڃاڻپ ڪارڊ جي موجوده پتي موجب توهان جي ويجهي ويڪ??ين سينٽر جو پتو ايس ايم ايس ذريعي موڪليو ويندو. جڏهن ويڪ??ين دستياب ٿي ويندي ته رجسٽريشن ڪرائيندڙ ماڻهن کي ايس ايم ايس ذريعي هڪ مخصوص تاريخ ۽ وقت ٻڌائي ويڪ??ين لڳرائڻ جي لاءِ گهرايو ويندو ۽ ان سان گڏ صارفين کي هڪ ڪوڊ پڻ ملندو. جيڪڏهن توهان ڏنل ويڪ??ين سينٽر تي نه ٿا وڃي سگهو ته توهان 1166 تي ڪال ڪري يا اين آءِ ايم ايس جي ويب سائيٽ تي وڃي پنهنجو سينٽر تبديل ڪرائي سگهو ٿا.

شهرين کي ان جي لاءِ مخصوص ڪيل ويڪ??ين سينٽر تي ئي ٻڌايل تاريخ ۽ وقت تي وڃڻو پوندو. سمورن ويڪ??ين سينٽر تي معلوماتي ڪائونٽر ٺاهيا ويا آهن جتي ويڪسي??يش?? جي لاءِ ايندڙ سمورن ماڻهن جا نالا، عمر ۽ درجه حرارت داخل ڪئي ويندي. ان کانپوءِ ان جي سڃاڻپ ڪارڊ جي تصديق جي لاءِ تصديق ڪرڻ واري ڊيسڪ طرف موڪليو ويندو جتي انهن جي سڃاڻپ ڪارڊ نمبر ۽ ايس ايم ايس تي ملندڙ ڪوڊ جي ذريعي تصديق ڪئي ويندي. سڃاڻپ ڪارڊ جي تصديق کانپوءِ انهن کي تربيت يافته عملي پاران ويڪ??ين لڳائي ويندي. ويڪ??ين لڳڻ کانپوءِ گهٽ ۾ گهٽ 30 منٽ جي لاءِ ويڪ??ين سينٽر ۾ ئي ويهڻو هوندو ۽ ان دوران انهن ماڻهن جي مانيٽرنگ ڪئي ويندي ته ڪٿي انهن ۾ ڪنهن قسم جا سائيڊ افيڪٽس (منفي اثر) ظاهر نه ٿين.

وزيراعظم جي خاص معاون ڊاڪٽر فيصل سلطان موجب پاڪستان جي 22 ڪروڙ آبادي ۾ رڳو 10 ڪروڙ ماڻهن کي ويڪ??ين لڳائي ويندي ڇو ته عالمي اصول موجب 18 سال کان گهٽ عمر جي ماڻهن کي ڪورونا ويڪ??ين نه لڳائي ويندي. اها ويڪ??ين چين کانسواءِ هنگري، يو اي ا?? ۽ ??ين ملڪن ۾ ڪاميابي سان استعمال ٿي رهي آهي ۽ 86 سيڪڙو تائين ڪارائتي ثابت ٿي سگهي ٿي. ڪوشش آهي ته سال جي آخر تائين 70 سيڪڙو ماڻهن کي اها ملي سگهي، ان ويڪ??ين سان هڪ ڏينهن جي لاءِ بخار يا هلڪو سُور ٿي سگهي ٿو. هن ٻڌايو ته ماڻهن کي ويڪ??ين جي فراهمي کي يقيني بڻائڻ جي لاءِ موثر مڪينزم تيار ڪيو ويو آهي. سڄي پاڪستان ۾ ويڪ??ين سينٽرز قائم ڪيا ويا آهن جيڪي ڏهاڙي 40 هزار ماڻهن کي ويڪ??ين ڏيڻ جي صلاحيت رکن ٿا ۽ ايندڙ ڏينهن ۾ وڌيڪ اضافو ٿيندو. اها ڳالهه به ذڪر جوڳي آهي ته گلوبل ويڪ??ين الائنس انٽر??يش??ل (گاوي) پاران Astrazenica جون 20 ملين خوراڪ، عالمي تنظيم پاران Covax جون 30 ملين خوراڪ، ٻي چائنيز ڪمپني Cansino کان 20 کان 30 ملين خوراڪ جڏهن ته روسي ساخت جي ويڪ??ين Spuenik پاڪستان جي لاءِ منظور ٿيون آهن، انهن مان ڪجهه ويڪ??ين جي خريداري جو به فيصلو ٿيو جنهن جي لاءِ ايڊوانس بڪنگ ڪرائي وئي آهي، انهن چئني ويڪ??ين جا ٽرائل ٿري جا تجربا ڪامياب ٿيڻ ۽ افاديت جي ڪري پاڪستان جي لاءِ حاصل ڪرڻ جو فيصلو ٿيو آهي.

ان حوالي سان وزيراعظم جي صحت واري خاص معاون ڊاڪٽر فيصل سلطان جو چوڻ هو ته ڪوويڊ 19 جي ويڪسي??يش?? رضاڪاراڻي هوندي ۽ اسان ڪنهن کي به ويڪ??ين جي خوراڪ وٺڻ تي مجبور نه ڪنداسين. ڪورونا ويڪ??ين سمورين سرڪاري اسپتالن ۾ بنا معاوضي دستياب هوندي جڏهن ته فرنٽ لائين ميڊيڪل ورڪرز ۽ بزرگ شهرين جي لاءِ ٽيڪا لڳائڻ جي لاءِ ويڪ??ين جو هنگامي استعمال شروع ڪيو ويو آهي. هن چيو ته ايسٽرازينڪا ويڪ??ين جون 17 ملين ۽ ڪوويڪس ويڪ??ين جون 6 ملين خوراڪ مارچ جي آخر تائين پاڪستان پهچي وينديون. ويڪ??ين خريد ڪرڻ جي لاءِ 150 ملين ڊالر جا شروعاتي فنڊز رکيا ويا آهن. هن چيو ته پاڪستان وڌيڪ ويڪ??ين وٺڻ جي لاءِ اڳ ۾ ئي مختلف عالمي ڪمپنين سان رابطي ۾ آهي. حڪومت 2021ع جي پهرين ٽه ماهي ۾ 70 سيڪڙو آبادي کي ويڪ??ين ڏيڻ جي لاءِ پرعزم آهي. ويڪسي??يش?? کانپوءِ پاڪستان حڪومت پاران هڪ خصوصي ڪارڊ جاري ٿيندو جيڪو ان ڳ??لهه جو ثبوت هوندو ته ڄاڻايل شخص کي ويڪ??ين لڳي چڪي آه?? ۽ ??ي سڄي دنيا جي ڪنهن به ملڪ جو سفر ڪري سگهندو، ويڪسي??يش?? جو اهو ڪارڊ هر جڳهه قابل قبول تصور ٿيندو.

??يش??ل ڪمانڊ اينڊ آپريشن سينٽر ويڪسي??يش?? جي عمل جي موثر نگراني جي لاءِ وفاقي سطح تي ??يش??ل ويڪ??ين ايڊمنسٽريشن اينڊ ڪوآرڊي??يش?? سيل (اين وي اي سي سي ايس) قائم  ڪري ڇڏيو آهي جنهن سان گڏ چئني صوبن بشمول آزاد  ڄمون ڪشمير جا صوبائي ويڪ??ين ايڊمنسٽريشن اينڊ ڪوآرڊي??يش?? سيل (پي وي اي سي سي) واڳيل هوندا جڏهن ته صوبائي ويڪ??ين ايڊمنسٽريشن اينڊ ڪوآرڊي??يش?? سيل سان گڏ ضلعن تي قائم ڊسٽرڪٽ ويڪ??ين ايڊمنسٽريشن اينڊ ڪوآرڊي??يش?? سيل واڳيل هوندا. ان مانيٽرنگ مڪينزم قائم ڪرڻ جو مقصد ضلعي سطح تائين مانيٽرنگ جي عمل کي موثر بڻائڻ آهي ته جيئن ويڪسي??يش?? جي عمل ۾ ڪنهن به قسم جي رڪاوٽ نه ٿئي.

پمز اسپتال ۾ ويڪسي??يش?? جي لاءِ مقرر ڪيل فوڪل پرسن ارم نويد جو چوڻ آهي ته گذريل ڏيڍ، ٻن مهينن کان ويڪ??ين جي اچڻ جون تياري ڪري رهيا آهيون، پمز جا 2 هزار هيلٿ ورڪرز ڪورونا مريضن جي علاج ۾ سڌوسنئون شامل رهيا آهن انهن جي رجسٽريشن جو عمل مڪمل ڪري ورتو آهي. سمورن ڊاڪٽرن، پيراميڊيڪل اسٽاف ۽ مددگار عملي (وارڊ بوائي، سينٽري ورڪرز، سيڪيورٽي گارڊ) جا نالا ضلعي انتظاميا کي موڪليا آهن، ان عمل ۾ اسپتال انتظاميا ڪنهن کي اڳ يا بعد ۾ ويڪ??ين لڳائڻ جو اختيار نه ٿي رکي. جنهن جو نالو ضلعي انتظاميا موڪليندي ان کي ويڪ??ين لڳي سگهندي.

طبي ماهرن اميد ظاهر ڪئي آهي ته دنيا ۾ ڪامياب ۽ سٺي افاديت رکندڙ ويڪ??ين حاصل ڪرڻ کانپوءِ ان جا نتيجا به تمام سٺا هوندا ۽ الله تعاليٰ جي فضل سان پاڪستان ۾ ان ويڪ??ين جي استعمال سان ڪورونا وائرس کان بچ??ءُ ۾ مدد ملندي.